Αδιαπραγμάτευτο σύμβολο του νεώτερου πολιτισμού μας
Η διεθνής αναγνώριση του μεγάλου έλληνα αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη (1913-1993) εκφράστηκε ξανά πρόσφατα με συνέδρια και εκθέσεις που οργανώθηκαν το 2012 στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου και στην Τεργέστη, αλλά και με τον εξαίρετο τόμο που εκδόθηκε το 2010, αφιερωμένο για πρώτη φορά στο σύνολο του έργου του, από τις εκδόσεις ELECTA στην ιταλική γλώσσα (Aris Konstantinidis 1913-1993, 2010 Mondadori Electa, Milano). Το βιβλίο επιμελήθηκαν η Πάολα Κόφανο, καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου, και ο Δημήτρης Κωνσταντινίδης, αρχιτέκτονας και γιός του Άρη Κωνσταντινίδη. Την ίδια στιγμή μέσα στην Ελλάδα τα ξενοδοχεία Ξενία – 12 από αυτά έργα του ίδιου του Κωνσταντινίδη – συνεχίζουν να βρίσκονται υπό κατάρρευση, παρά τους επίμονους αγώνες που έδωσε ήδη από το 2003 ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων με αποτέλεσμα να κηρυχθούν από το ΥΠΠΟ αρκετά από αυτά διατηρητέα μνημεία.
Το πρώτο από τα Ξενία του Κωνσταντινίδη, το ξενοδοχείο Τρίτων στην Άνδρο, κηρύχτηκε επί τέλους διατηρητέο μνημείο τον Ιούνιο του 2011. Παρ’ όλα αυτά το κτίριο έχει εγκαταλειφθεί στη μοίρα του να παραπαίει στους αέρηδες πάνω απ’ τα κύματα, με τον σκελετό του λαβωμένο από την αλμύρα . Είναι σαφές ότι οι αδιάφοροι για τον πολιτισμό μας διαχειριστές της οικονομίας που βρίσκονται στην εξουσία, ελπίζουν να το δουν μια μέρα να καταρρέει . Κι όμως το ερειπωμένο αυτό γοητευτικό κτίριο αντιστέκεται ακόμη.
Η πρόσφατη έκθεση της Λίζης Καλλιγά με τίτλο «στο Ξενία της Άνδρου 2001-2012 (ένα αρχείο ανοίγει)», που βρίσκουμε στην αίθουσα του Ινστιτούτου Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης μέχρι τις 16 Φεβρουαρίου, ξαναέφερε στο προσκήνιο το τόσο συζητημένο αυτό κτίριο. Η έκθεση παρουσιάστηκε με εκτενή δημοσιεύματα στον ελληνικό τύπο και θετικά σχόλια τόσο για το έργο της Καλλιγά όσο και για τη σημασία του παλιού Ξενία της Άνδρου. Παράλληλα έγιναν στο χώρο ενδιαφέρουσες συζητήσεις, μία από αυτές με τη συμμετοχή εκπροσώπου του ΜΟΜΑ της Νέας Υόρκης και της κόρης του Κωνσταντινίδη Αλεξάνδρας Τσουκαλά. Η Λίζη Καλλιγά αναφέρεται στη δύναμη της φωτογραφίας και στη σημασία των αρχείων μέσα στη σύγχρονη τέχνη. Μιλά με θαυμασμό για το «κουφάρι» αυτού του κτιρίου όπου «όλα είναι ελεύθερα, σαν να είμασταν κάτω από μια μεγάλη τέντα ή υπόστεγο, έτσι ακριβώς όπως οραματιζόταν ο Άρης Κωνσταντινίδης την αρχιτεκτονική του» και παρατηρεί ότι η απολέπιση, που έφερε ο καιρός στα επιστρώματα των μετέπειτα ανακαινίσεων, αποκάλυψε τα αρχικά υπέροχα υδατοχρώματα του Κωνσταντινίδη.
Όμως δεν γίνεται συζήτηση εδώ και καιρό για το πώς θα σωθεί το κτίριο. Το κλίμα που καλλιεργείται υποχθόνια από κυβερνητικά και οικονομικά κυκλώματα ότι το Ξενία της Άνδρου «δεν μπορεί» είτε «δεν αξίζει να επενδύσουμε για να διατηρηθεί», πρέπει να ανατραπεί. Δεν είναι δυνατόν όλοι εμείς που αγαπάμε την ιστορία και τα σπουδαία έργα των ανθρώπων αυτής της έρμης χώρας, να εγκαταλείψουμε τη μάχη για αυτό το κτίριο παρασυρόμενοι από μια κατάσταση που θέλει να μας κάνει έρμαια των καταστροφών που μεθοδεύουν σε χαλεπούς καιρούς και σε όλα τα επίπεδα αυτοί που ξεπουλάν τις ζωές μας και τον τόπο μας «σα δανεισμένη πραμάτεια».
Παράλληλα, η μάχη για την σωτηρία του κτιρίου αποκτά μεγάλη σημασία για το μέλλον του τουρισμού και την ποιοτική μας ανάπτυξη. Ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων ήδη από το 20003 υπέβαλε στο ΥΠΠΟ κατάλογο για την σωτηρία όλων των Ξενία με πρώτο το κτίριο του Τρίτωνα, και στη συνέχεια το 2005, προβάλλοντας την σημασία της ποιότητας των Ξενία για τον τουρισμό, υπέβαλε πρόταση για τη δημιουργία ενός δικτύου από τέτοιες μονάδες που θα λειτουργούν μέσα από κοινά πρότυπα υψηλής ποιότητας παροχής υπηρεσιών:
«…Ο ανεπιτήδευτος και λιτός τρόπος δομής και κατασκευής των Ξενία αναφέρεται σε ένα άλλο ήθος, μια διαφορετική ποιότητα στον τρόπο φιλοξενίας, καθώς είναι το αποτέλεσμα μιας ενιαίας αρχιτεκτονικής θεώρησης. Για το λόγο αυτό εκτιμούμε ότι η ενδεχόμενη καταστροφή τους θα αποτελούσε μια σημαντική απώλεια για την σύγχρονη αρχιτεκτονική ιστορία του τόπου μας. Πόσο μάλλον όταν η ενότητα αυτή συνιστά την σημαντικότερη αρχιτεκτονική παραγωγή δημοσίων κτιρίων μεταπολεμικά…Διεθνώς και ίσως στην Ευρώπη ακόμη περισσότερο υπάρχει έντονο ενδιαφέρον και συζήτηση…για αυτού του τύπου τις μονάδες, όπως τα Ξενία…».
Τον Ιούλιο του 2009 ήρθε στην Ελλάδα μετά από συνεννόηση με την ΕΤΑ (Εταιρεία Τουριστικών Ακινήτων) ειδική αντιπροσωπεία Ιταλών καθηγητών από το τμήμα Αρχιτεκτονικής του Πολυτεχνείου του Μιλάνου, έχοντας επικεφαλής τον καθηγητή Αρχιτεκτονικής Σύνθεσης και Ιστορίας Ντανιέλε Βιτάλε, και από την Κοινοπραξία για Κατασκευές Δομικής Μηχανικής στην Ευρώπη (CIS–E) που επισκέφθηκε το κτίριο του Τρίτωνα στην Άνδρο στις 13 και 14 Ιουλίου. Στη συνέχεια η αντιπροσωπεία, που περιελάμβανε μηχανικούς που έχουν αποκτήσει μεγάλη εμπειρία στον τομέα της αποκατάστασης και ανάπλασης έργων σύγχρονης αρχιτεκτονικής και ιδιαίτερα στον τομέα ανάπλασης έργων από οπλισμένο σκυρόδεμα, είχε ειδική συνάντηση με αρμόδιους και ειδικευμένους μηχανικούς της ΕΤΑ. Mετά από αυτό ανέλαβε να συντάξει Υπόμνημα με πρώτες εκτιμήσεις προκειμένου να εκπονηθεί πρόταση για την σωτηρία και επαναλειτουργία του κτιρίου. Το σχετικό Υπόμνημα στάλθηκε με ημερομηνία 4 Αυγούστου 2009 και περιελάμβανε τα παρακάτω βασικά συμπεράσματα:
«1)Το ξενοδοχείο Τρίτων, θεωρούμενο μία από τις βασικές μαρτυρίες της σύγχρονης αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα, φάνηκε στα μάτια των επισκεπτών ένα έργο μεγάλης αρχιτεκτονικής, τεχνικής και καλλιτεχνικής αξίας…
2)Το κτίριο βρίσκεται σε συνθήκες έντονης εγκατάλειψης…Μπορούμε όμως από τώρα να επιβεβαιώσουμε ότι είναι καθ’ όλα αξιοποιήσιμο τόσο από δομικής όσο και από λειτουργικής απόψεως…
3)Το κτίριο έχει ανάγκη πριν γίνει η αρχή εργασιών ανάπλασης, κατάλληλων προσωρινών έργων στατικής προστασίας…»
Το Υπόμνημα κλείνει με την εκτίμηση ότι θα απαιτηθεί στενή συνεργασία με έλληνες μηχανικούς και με το Πολυτεχνείο της Αθήνας.
Όταν τον Ιούνιο του 2011 το κτίριο κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο, όλες οι παραπάνω εκτιμήσεις ήταν ήδη γνωστές στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην αρμόδια συνεδρίαση του Συμβουλίου μίλησε εκ μέρους του ΣΑΔΑΣ ο αρχιτέκτονας Παντελής Νικολακόπουλος, που εκτός των άλλων αποκάλυψε ότι στα σχέδια θεμελίωσης του Τρίτωνα ο Άρης Κωνσταντινίδης περιελάμβανε ήδη από τότε μεθόδους αντισεισμικής θωράκισης που επιβλήθηκαν από τον αντισεισμικό νόμο πολύ αργότερα.
Σήμερα πιά οι αποφάσεις για τη νομική δέσμευση του κράτους υπέρ της διατήρησης του κτιρίου έχουν παρθεί, όμως δεν έχει ληφθεί κανένα συγκεκριμένο πρακτικό μέτρο για τη σωτηρία του. Είναι ένας παραλογισμός, που για τους ιθύνοντες δεν μετράει.
Κι όμως το όραμα του Άρη Κωνσταντινίδη, έτσι όπως πραγματώθηκε μέσα στο ελλαδικό τοπίο δεν μπορεί να εγκαταλειφθεί. Είναι ένα εξαιρετικό όραμα που συνδέει την τεχνολογία και την αισθητική του μοντέρνου με την πραγματικότητα αιώνων μέσα στη μεσογειακή ύπαιθρο και τον τρόπο ζωής και αντίληψης πάνω σε αυτή τη γη. Αυτή η εντελώς αυθεντική και ιδιαίτερη ιδεολογική αντιμετώπιση της αρχιτεκτονικής και της τέχνης, στην πράξη καταπολεμήθηκε, όσο και αν για μια περίοδο εκτιμήθηκε στο παρελθόν ως πρόσκαιρη μόδα. Ο Κωνσταντινίδης κτυπήθηκε τόσο από το αρχιτεκτονικό λάϊφ στάϊλ της εποχής μας όσο και από το μοδάτο φολκλόρ. Η Αρχιτεκτονική του θα επιβιώσει μόνο αν επιβιώσει και μια Ελλάδα ,που στηρίζεται στην αλήθεια του τόπου και της ιστορίας αλλά και σε μια πραγματικότητα που «δεν θα ήτανε τόσο αυτό που βλέπουμε…όσο και πιο πολύ αυτό που θα δοκιμάζαμε να ονειρευτούμε, όλοι μαζί και ο καθένας ξεχωριστά για μιαν ονειρεμένη και ποιητικά πλασμένη καινούργια ζωή».(1)
1)Άρης Κωνσταντινίδης, Στοιχεία Αυτογνωσίας, 1975, σελ.313
ΑΝΝΑ ΦΙΛΙΝΗ
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ΑΥΓΗ, 10 Φεβρουαρίου 2013, Κυριακή.
